<< PREVIOUS
Orxun Boylirigha Seper
Aziz Isa (Uyghur PEN Center)
(Journey to the Orkhun River-travel diary of "The 3rd Ural-Altay PEN Solidarity Network Congress" held in Ulaanbaatar/Höshöö Tsaidam, Mongolia between 02-08 July 2011; written in Uyghur language)
Söz béshi
Biz tughulghan we yashawatqan bu dunya sana’et dewrining krizisliri ichide halsirawatqan, iqtisadiy bohran we bashqa siyasiy, ijtimayi we tebi’iy apetler netijiside insanlarning yashash muhiti kündin kün’ge bulghiniwatqan bügünki künde, bizning birla yersharimizgha bolghan chongqur mes’uliyetlerni öz zimmisige alghan muhit söyer alimlirimiz “dunya iqlimining illishi” nezeriyisini otturigha qoyup, muhitini qoghdash üchün özlirining eng yüksek derijidiki qarshi turush iqtidarliri bilen küreshler aqturuwatqan, her shey’iler öz-ara riqabet beygisige tolghan bu dunyaning sheher medeniyitini bir mezgil untup, özingizni insanning qarisi körünmeydighan, bügünki zamaniwi me’ishetlerdin yiraq bolghan sap hawaliq, payansiz upuqni söygen yap-yéshil yaylaqta qedemliringizni ata-bowiliringiz bir zamanlarda at chapturup mangghan chighir yollargha tashlap, qulaq tüwingizdin ghur–ghur utup turidighan shamallargha sirdash bolup mangsingiz yaki qarighayliq tagh étekliridin kéliwatqan kök börilerning huwlighan awazini ishitkech, kök tengrini söyüp turghan aq bash choqilargha
ejdadliringizning yaratqan alemshumul töhpiliri bilen pexirlinip, ghurur tuyghusi bilen neziringizni cheksiz ketken yaylaqlargha tashlisingiz, kéchiliri yultuzlar özlirining nurlirini séxiyliq bilen tökidighan bu zéminda turup, yultuz sanighach bowimiz oghuzxan iltija qilghan kök asmandiki kök tengrige béshingizni tik kötürüp baqsingiz we yaki bügünki mongghul yaylaqlirining shimalidiki rusiye (rus yer) ning zéminigha aylan’ghan sibiriye ormanliqlirining jenubiy girwikidiki ata-bowilirimiz béliq tutup yégen bayqal kölining (bay-qal-köl) ning tinch we temkinlikte sizge méhri bilen baqqan yüzige sinchilap qarisingiz, siz yene étingizni chapturup jenubqa qarap yorghilap, orxun deryasi boylirigha kélip ochumlap yürikingiz qan’ghiche ötuken taghliridin kelgen tagh sulirini ichsingiz, özingizni qeyerde dep bilisiz we qandaq héslarda bolisiz?
Mana bu muqeddes tupraq ejdadlirimizning kélip chiqish tarixiy buliqi bolup, insaniyet medeniyitige zor töhpilerni qoshqan we uyghur impériyisini qurup 100 yillardin artuq höküm sürgen bügünki mongghuliyidiki orxun wadisidur! bu tupraq shu wejidin özining alahide tarixiy qimmetliri bilen mongghuliye dölitining iltimasi qilishi netijiside 2004-yili birleshken döletler teshkilati pen medeniyet mehkimisi teripidin orxun derya wadisi etrapidiki 121, 967 géktar tupraq “orxun wadisi medeniyet iznaliri” namida xelq’araliq qoghdilidighan tarixiy jaylar tizimlikige kirgüzülgen. Mana bu tutiya zéminda oral-altay tilliq qelemkeshlerning 3-nöwetlik qurultiyi bolup ötti.
Özimiz heqqide qisqiche bayan
Bu nöwetlik oral-altay tilliq qelemkeshlerning qurultiyi 2011-yili 2-iyuldin 8- iyulghiche hemme türkiy we oral-altay tilliq milletlerning til-yéziqining tughulush böshüki bolghan jay mongghuliye yaylaqlirida “eslimizge qaytish, tarixini yad étish we kelgusige nezer sélish” tuyghuliri bilen bir hepte dawam qildi.
Biz bu pursetler bilen ata-bowilirimiz qebrigahlirini, qaldurghan tash-ebidilerni, bügün’giche iznasi saqlan’ghan sheher xarabilirini tawap qilishqa sherep, ghurur we iptixarliq bilen muyesser bolduq. Awwal bu qétimqi “3- nöwetlik oral-altay qelemkeshliri birliki qurultiyi” uyghur qelemkeshler merkizining teshebbuskarliqi we sahipxanlighida ötküzülgenliki üchün bu heqte tepsiliy melumatlar bayan qilishtin ilgiri oqurmenler bilen oral-altay qelemkeshliri birliki qurultiyi” ning qurulushi we xelq’ara qelemkeshler uyghur merkizining ötkenki yillardin buyan élip barghan xizmetlirini qisqiche tonushturup ötmekchimen.
Belkim siz xewerdar bolushingiz mumkin, uyghurning söyümlük perzenti, xelqimizning qelbide menggü ölmes küresh jengchisi merhum küresh küsen ependi hayatining axirqi bir qanche yillirida sepdishi qeyser öz’hun ependi bilen birlikte yillap singdürgen méhnetliri bedilige 2006-yili 18-öktebir teshkil qilin’ghan uyghur qelemkeshler merkizi resmiy shekilde xelq’ara qelemkeshler jem’iyitining terkibide dunyadiki 145 qelemkeshler merkezliri qataridin sherep bilen orun alghandin bashlap, bu merkez uyghur yazarlirining heq-hoquqini qoghdash, uyghur edebiyatini dunyagha tonushturush, uyghurlarning yézish we pikir erkinlikini ilgiri sürüsh sahelirini merkez qilghan halda bir türlük xizmetlerni özning nishani qilip aktip pa’aliyetler élip bardi.
Uyghur qelemkeshler merkizi xelq’ara qelemkeshler jem’iyitige resmiy ezaliqqa qobul qilin’ghandin kéyin, özining xizmetlirini ünümlük élip bérish üchün milliy, irqiy we medeniyetlerde ortaqdash bolghan qérindash milletler bilen ish birliki élip bérish yeni ottura asiya rayonlirini merkez qilghan halda oral-altay tilliri a’ilisini asas qilish arqiliq uyghurning pikir erkinliki we démokratiyige bolghan teshnaliq sadasini bu rayonlarda teqdirdash milletler bilen teng yangritish meqsitide uyghur qelemkeshliri merkizining teshebbuskarliqi bilen 2009-yili istanbulda xelq’ara qelemkeshler jem’iyitige eza bolghan finlandiye, éstoniye, türkiye, wén’griye, tataristan, ezerbeyjan, ottura asiya qelemkeshler merkizi (bishkek qelemkeshler merkizi), qazaq qelem merkizi, uyghur qelemkeshler merkizi, mongghuliye, koriye, yaponiye qatarliq 12 qelemkeshler merkezlirining bir arigha toplinip bash qoshushi asasida “oral-altay qelemkeshliri birliki qurultiyi” qurulghan idi we bu qurultay özning 2-nöwetlik qurultiyini 2010-yili qirghizistanning issiq kölde muweppeqiyetlik achqan.
Démek bu qétim ulanbatorda échilghan yighin aldinqi nöwetlik yighinning dawami - “3- nöwetlik oral-altay qelemkeshliri birliki qurultiyi” dur. Xelq’ara qelemkeshler uyghur merkizi barliq ezalirini öz ichige alghan halda özlirining pidakarliqi we toghra rehberlikide, xizmetlirini yillardin buyan netijilik aqturup kélishi bilen xelq’ara qelemkeshler jem’iyitining tarmiqidiki layaqetlik we küchlük bir qelemkeshler merkizige aylandi we tebi’iyki bu shereplik töhpe elwette birinchidin uyghur qelemkeshler merkizining xizmetlirini öz imkaniyetlirining bériche qollap kéliwatqan barliq uyghur qelemkeshliri ezalirigha, ikkinchidin ijra’iye komitéti rehberlirige andin kéyin bolsa uyghur qelemkeshler merkizining re’isi, harmas-talmas pidakari qeyser öz’hun ependige mensuptur!
Xelq’ara qelemkeshler jem’iyitining rayonluq birliki bolghan “oral-altay qelemkeshliri birliki qurultiyi” ning qurulushida alahide rol alghan xelq’ara qelemkeshler jem’iyitining tarmiqidiki uyghur qelemkeshler merkizi yéqinqi yillardin buyan nahayiti ehmiyetlik pa’aliyetler élip bérip, xelqimizning nöwette élip bériwatqan mujadilisige öz nésiwini aktipliq bilen qoshup kelmekte. Bu sözimizning peqet birla delili süpitide bu yil 20-féwraldin 24-féwralghiche wén’griyining paytexti budapésht shehiride bügünki mongghul yaylaqlirida bizdin ayrilghan tarixiy qérindishimiz wén’griye honlirining sahipxanlighida daghdughiliq bolup otken “2-nöwetlik uyghur qelemkeshler merkizi” ning yighinidur. (bu munasiwet bilen mezkur yighin toghrisida yézilghan “üzülmes tarixiy rishte” namliq edebiy xatire we mexsus sin flimini keng oqurmenlerning huzurigha sun’ghan idim)...........dawami >>
Maqalini toluq oqush:
