<< KONA
Tursunjan hezimning qisqiche terjimihali
Xelq’ara Qelemkeshler Uyghur Merkizi | Aziz Isa 2011-03-12
Yash tarixchi, orxun uyghur tarix torbékitining qurghuchisi tursunjan hezim (texellusi yawuz) 1973- yili aqsu wilayitining bay nahiyiside tughulghan. Tursunjan 1991- yildin 1996- yilighiche xinjang uniwérsitétning tarix kespide oqughan we oqush püttürgendin kéyin aqsu wilayetlik 1- ottura mektipide tarix dersi oqutquchisi bolup ishligen. Tursunjan hezim 2004- yili 9- aydin bashlap éniq bolmighan sewebler tüpeylidin ders ötüshtin toxtitilip, deslepte mektep derwazisini béqishqa, keyniche oqughuchilar yataq binasini béqishqa qoyulghan.
Tursunjan hezim 2004- yilining bashlirida sinip mes’uli we tarix dersi oqutquchisi bolup ishlewatqan waqtidiki bir oqughuchisi bizni töwendikidek melumatlar bilen teminleydu:
“Tursunjan mu’ellim chaq-chaqchi, sözge mahir, tepekkuri nahayiti keng, oqughuchilar belen yaxshi ariliship ötidighan, xitay tilini, xitayning we chet’ellerning tarixini, siyasetlerni pishshiq bilidighan köpke qadir bir ustaz idi. Xitaychini nahayiti pishshiq biletti, u nurghunlighan xitay we chet’ellerning xitay tilidiki filimlirini uyghurchigha terjime qilghan. Mu’ellim toy qilghan, bir kichik qizi barliqini bilimen. Tursunjan mu’ellimning oyi aqsu wilayetlik 1-ottura mektepning oqutquchilar a’ililikler qorusida. men 2-yilliqqa chiqqanda mektep mu’ellimimizni tuyuqsiz ders ötüshtin qaldurdi we sinip mes’ulighidinmu toxtitiwetti. Kéyin mektepning derwazisini' béqishqa qoyghan....yene kéyinkirek mektepning oqughuchilar yataq binasini béqishqa qoyghan. Tursunjan mu’ellim mushu waqitlarda orxun torbétini janlandurghan idi. Men toluq otturida oquwatqan waqitlarda tursun mu’ellimning gérmaniyige chiqmaqchi bolup gérman tilni ögen’genliginimu anglighan idim…”
Orxun uyghur tarix torbékiti tursunjan hezim teripidin 2007- yili qurulghandin kéyin izchil halda uyghur tarixigha a’it nadir eserlerni dawamliq élan qilip turushi bilen uyghur élining ichi we sirtida belgilik tesirge ige bolghan uyghur torbéketlirining biri bolup, 2009- yili yüzbergen “5-iyul ürümchi weqesi” din kéyin bashqa uyghur torbéketlirige oxshashla taqiwétilgen.
Tursunjan hezim (yawuz) tarix penliri boyiche chongqur we etrapliq melumatlargha ige bolup, ésil exlaq peziletliri bilen uyghur jama’iti arisida tonulushqa bashlighan iqtidarliq yashlardin biri idi.
Tursunjan hezimning tarixqa ilmiy pakitlar bilen qarash, tarixiy mesililerde heqqaniyetke, rastchilliqqa hörmet qilish meydani xitay dölet bixeterlik orunlirining burundinla diqqitini tartip kelgen. Igiligen xewerlerdin melum bolushiche tursunjan hézim aqsu ottura soti teripidin mexpiy sotlan’ghan.
Tursunjan hezimning soti mexpiy échilghanliqi üchün uninggha qandaq jinayetler artilip jazagha tartilghanliqi hazirghiche éniq emes emma tursunjan hezimni yaxshi bilidighan kishiler uning “dölet bixeterlik jinayiti” ge chetilip jazalinish éhtimalliqini ilgiri sürmekte.
Xewer menbesi:
