<< KONA
Engiliyidiki kishilik hoquq paaliyetchiliri xitay türmisidiki nurmuhemmet yasin qatarliq wijdan mehbuslirini qutquzush herikiti qozghidi
RFA Muxbirimiz Erkin 2010-12-02
Yene bir heptidin kéyin xelqara kishilik hoquq küni yétip kélidu. Bu yilliq xelqara kishilik hoquq küni yene nobél tinchliq mukapatini tarqitidighan murasim künige toghra kélishi mumkin. Bu munasiwet bilen engiliyidiki uyghur, tibet we xitay ammiwi guruhliri xitay türmisidiki wijdan mehbuslirini qutquzush herikiti qozghighan. Ular engiliye bash ministirigha xet yézip, nurmuhemmet yasin, gheyret niyaz qatarliq yazghuchi we zhurnalistlarni, türmidiki bezi xitay hem tibet wijdan mehbuslirini qutquzushni telep qilghan.
Her yili 12- Ayning 10 küni "xelqara kishilik hoquq küni" qilip békitilgen bolup, bu kün dunyaning bir qisim jaylirida kishilik hoquq teshkilatliri we ijtimaiy paaliyetchiler teripidin her xil usullar bilen xatirilenmekte. Engiliyidiki uyghur, tibet we démokratik xitay paaliyetchiliri birliship, bu yilqi 10- Dékabir xelqara kishilik hoquq küni we nobél tinchliq mukapatini tarqitish küni munasiwiti bilen xitay türmisidiki wijdan mehbuslirini qutquzush herikiti qozghighan. Bu paaliyetni teshkilligüchi her qaysi siyasi- Ijtimaiy guruhlarning bu heriket arqiliq ishqa ashurmaqchi bolghan meqset - Nishanliri bar. Xitay démokratlirining nishani xelqara jemiyetning diqqet nezirini xitayning démokratiye tereqqiyati, kishilik hoquq weziyiti we türmidiki xitay wijdan mehbuslirigha jelp qilishtur. Engiliyidiki uyghur paaliyetchilirining meqset - Nishani bolsa bu heriket arqiliq engiliye hökümiti we xelqara jemiyetning diqqet nezirini xitay türmisidiki uyghur nurmuhemmet yasin, gheyret niyaz qatarliq yazghuchi, zhurnalistlar hem wijdan mehbuslirigha jelp qilip, ularning tézrek türmidin chiqishini qolgha keltürüshtur.
Bu munasiwet bilen paaliyetchiler engiliye bash ministiri deywid kamirongha xet yézip we xitay türmisidiki uyghur, tibet we xitaylardin qolgha élinghan bezi wijdan mehbuslirining tizimlikini tapshurup, uningdin bu mehbuslarning qoyup bérilishige yardem qilishni telep qilmaqchi. Igilishimizche, mehbuslar tizimlikide xitay hökümiti teripidin 2004- Yili 10 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan "yawa kepter" namliq hikayining aptori nurmuhemmet yasin, "shinjang iqtisad "gézitining sabiq muherriri gheyret niyaz we "5-Iyul weqesi" de qolgha élinghan dilshat perhat qatarliq tor bashqurghuchilar, xitay démokratliridin ju géngshing, li yüyjün, myaw déngshun qatarliq kishiler bar. Mezkur heriketni uyushturghan zatlarning biri, uyghur paaliyetchiliridin engiliye uyghur jemiyitining reisi enwer toxti ependi, bu heriket arqiliq xelqara jemiyetning nobél tinchliq mukapati sahibi lyu shawbo mesilisige köngül bölüpla qalmay, türmidiki uyghur wijdan mehbuslirining mesilisige köngül bölüshini qolgha keltürmekchi bolghanliqini bildürdi.
Uyghur, tibet we xitay wekilliri kéler peyshenbe küni downing kochisining 10 - Nomurluq qorasidiki engiliye bash ministirliq ishxanisigha kélip, bash ministir deywid kamirongha yazghan bu heqtiki mektubini tapshuridu we shu küni yene xitay elchixanisining aldida sham yéqip, naraziliq paaliyiti élip baridu. Ularning kamirongha yazghan mektubida engiliye bash ministiridin xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrap, türmige solanghan wijdan mehbuslirining mesilisige köngül bölüsh telep qilinghan. Enwer toxti bu qétimqi paaliyetke uyghur, tibet we démokratik xitaylardin qurulghan" 3 terep ittipaqi" ning yitekchilik qiliwatqanliqini bildürdi. Bu ötken yili "5- Iyul weqesi" din kéyin qurulghan mezkur ittipaqning qurulghandin buyan élip barghan tunji birleshme paaliyitidur. Cheteldiki uyghur teshkilatlirining démokratik xitaylar bilen hemkarliship birge heriket qilish mesilisi uzun yillardin béri uyghurlar arisida asan ghulghula qozghaydighan nazuk mesile bolup kelgen idi. Xitaylar bilen ittipaq qurushqa qarshi turghuchi uyghur paaliyetchilirining qarishiche, bu xil ittipaqliq uyghur herikitini özining musteqilliq ghayisidin ayrip qoyushi mumkin. Lékin ittipaqni qollighuchilarning ilgiri sürüshiche, démokratik xitaylar bilen ittipaqliship, uyghurlarning heq-Hoquqini xitay xelqighe chüshendürüsh zörür istratégiyidur. Enwer toxti ependi kéyinki qarashtiki uyghur paaliyetchilirining biri.
Uyghur, tibet we démokratik xitaylarning "3 terep ittipaqi" kamirongha yollaydighan mektubida engiliye bash ministirining xelqara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen xitay hökümitidin lyu shawbo, yazghuchi nurmuhemmet yasin qatarliq wijdan mehbusliri we tibet kino rijissori dondup wangchén qatarliqlarni qoyup bérishni telep qilishi otturigha qoyulghan. Lékin, paaliyetchiler mektubida yene bash ministir kamironning yéqinda élip barghan xitay ziyaritide kishilik hoquqqa yatidighan konkrét shexsi dilolarni otturigha qoymighanliqi, lyu shawboni qoyup bérishni ashkara telep qilmighanliqidin epsuslanghanliqini bildürgen. Enwer toxtining eskertishiche, kamironning noyabir éyidiki xitay ziyaritide gerche engiliye bilen xitay nurghun soda toxtimi tüzgen bolsimu, lékin engiliye yenila özi arzu qilghan nurghun nersilerge érishelmigen bolup, bu engiliye dairilirini ümidsizlikke uchratqan. Enwer ependi kamironning xitay ziyaritidin kéyin engiliyiliklerde uyghur, tibet we démokratik xitay ittipaqigha nisbeten qiziqish kücheygenlikini bildürdi.
Engiliye bash ministiri deywid kamiron ötken ayning bashliri xitayni ziyaret qilip, xitay bilen nurghun soda toxtimi tüzgen. U bu jeryanda kishilik hoquq paaliyetchilirining kishilik hoquq mesilisini ashkara otturigha qoyup, nobél tinchliq mukapati sahibi lyu shawboni qoyup bérishni telep qilish heqqidiki küchluk chaqiriqigha duch kelgen. Lékin, kamiron ziyaret jeryanidiki öz - Ara söhbetlerde lyu shawbo mesilisini otturigha qoymighan we shundaqla ashkara sorunlarda kishilik hoquqni tilgha almighan idi. Gerche, u xitay bash ministiri wén jyabaw bilen körüshkende kishilik hoquqni otturigha qoyghanliqini ilgiri sürgen bolsimu, biraq kishilik hoquq teshkilatliri uning kishilik hoquqni ashkara otturigha qoymighanliqi, lyu shawbo mesilisini ashkara tilgha almighanliqidin qattiq ümidsizlengen.
Xewer menbesi:
Copyright © 1998-2010 Radio Free Asia. All rights reserved.
